ระบบเหมืองฝายเมืองคอง: ภูมิปัญญาท้องถิ่นเพื่อการจัดการน้ำอย่างยั่งยืน ของชุมชนเกษตรกรรมในแอ่งที่ราบ อำเภอเชียงดาว จังหวัดเชียงใหม่

บทคัดย่อ

การวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาระบบเหมืองฝายชุมชนตำบลเมืองคองและบทบาทของภูมิปัญญาท้องถิ่นในการบริหารจัดการน้ำสำหรับชุมชน และเพื่อวิเคราะห์แนวทางการอนุรักษ์และพัฒนาระบบเหมืองฝายให้สามารถรองรับการเปลี่ยนแปลงด้านสิ่งแวดล้อมและความต้องการใช้น้ำของชุมชนเกษตรกรรมแอ่งที่ราบ อำเภอเชียงดาว จังหวัดเชียงใหม่อย่างยั่งยืน โดยใช้การวิจัยเชิงคุณภาพ เก็บข้อมูลโดยการสัมภาษณ์เชิงลึก การสำรวจภาคสนาม กลุ่มตัวอย่างประกอบด้วย ผู้นำชุมชน 6 คน และประชาชน 30 คน รวม 36 คน ใช้วิธีการคัดเลือกตัวแทนแบบเจาะจงและแบบโควตา เครื่องมือวิจัย ได้แก่ แบบสัมภาษณ์กึ่งโครงสร้างและแบบสำรวจข้อมูลเชิงพื้นที่ วิเคราะห์ข้อมูลโดยการถอดความสัมภาษณ์และการวิเคราะห์ข้อมูลทางกายภาพของพื้นที่ ผลการวิจัยชี้ให้เห็นว่าระบบเหมืองฝายชุมชนตำบลเมืองคองเป็นระบบบริหารจัดการน้ำที่พัฒนาจากภูมิปัญญาท้องถิ่น ประกอบด้วย ฝาย คลองส่งน้ำ โครงสร้างเบี่ยงน้ำ (ต๊างน้ำ) บ่อน้ำฝน และแนวคันดิน ซึ่งช่วยกระจายน้ำไปยังพื้นที่เกษตรกรรมอย่างทั่วถึง ระบบเวรใช้น้ำหมุนเวียนและบทบาทของแก่ฝาย (ผู้ดูแลฝาย) มีความสำคัญอย่างยิ่งต่อการจัดสรรน้ำอย่างมีประสิทธิภาพ อย่างไรก็ตามการเปลี่ยนแปลงของสิ่งแวดล้อมและความต้องการใช้น้ำที่เพิ่มขึ้นได้ส่งผลกระทบต่อเสถียรภาพของระบบเหมืองฝาย แนวทางการอนุรักษ์และพัฒนาจึงเน้นการบูรณาการภูมิปัญญาท้องถิ่นเข้ากับเทคโนโลยีสมัยใหม่ เพื่อรักษาประสิทธิภาพของระบบจัดการน้ำและเพิ่มความสามารถในการปรับตัวต่อสภาวะแวดล้อมที่เปลี่ยนแปลง กลยุทธ์สำคัญ ได้แก่ การเสริมความแข็งแรงของโครงสร้างฝาย การเพิ่มขีดความสามารถในการกักเก็บน้ำ และการใช้เทคโนโลยีสมัยใหม่เพื่อเสริมประสิทธิภาพในการบริหารจัดการ ระบบเวรใช้น้ำยังคงเป็นกลไกหลักในการจัดสรรน้ำอย่างเป็นธรรม โดยอาศัยการมีส่วนร่วมของชุมชน นอกจากนี้ การสร้างความร่วมมือระหว่างภาคส่วนต่างๆ ยังช่วยเสริมความยืดหยุ่นของระบบ และทำให้เมืองคองสามารถรักษาระบบการจัดการน้ำที่ยั่งยืนและสอดคล้องกับบริบทท้องถิ่นได้อย่างต่อเนื่อง