การวิเคราะห์ทางเภสัชกรรมไทยและหลักฐานเชิงประจักษ์ของยาสมุนไพรในคัมภีร์จลนสังคหะ-คัมภีร์ธาตุบรรจบ
คำสำคัญ:
คัมภีร์จลนสังคหะ, คัมภีร์ธาตุบรรจบ, แพทยศาสตร์สงเคราะห์, ยาสมุนไพร, เวชศาสตร์เชิงประจักษ์, การแพทย์แผนไทยบทคัดย่อ
คัมภีร์จลนสังคหะ-คัมภีร์ธาตุบรรจบจัดอยู่ในตำราการแพทย์ไทยเดิม (แพทยศาสตร์สงเคราะห์ ฉบับอนุรักษ์) เล่มที่ 1 เป็นตำราที่กล่าวถึงลักษณะอุจจาระธาตุ โรคเกี่ยวกับอุจจาระ และตำรับยาที่ใช้ การศึกษาครั้งนี้เป็นการวิจัยเอกสาร โดยการรวบรวม ตรวจสอบ วิเคราะห์ และค้นหาข้อมูลเชิงประจักษ์ของพืชวัตถุที่ใช้ในคัมภีร์ จากการศึกษาสามารถรวบรวมตำรับยาได้ทั้งหมด 22 ตำรับ จำนวนเภสัชวัตถุมีทั้งหมด 129 ชนิด แบ่งออกเป็นพืชวัตถุ 116 ชนิด ธาตุวัตถุ 9 ชนิด สัตว์วัตถุ 3 ชนิด และไม่สามารถระบุชนิดได้ 1 ชนิด โดยพืชวัตถุที่มีความถี่สูงสุดคิดเป็นร้อยละ 100 คือ ขิง (Zingiber officinale Roscoe ) และดีปลี (Piper retrofractum Vahl) รองลงมา คิดเป็นร้อยละ 68.18 คือ ช้าพลู (Piper sarmentosum Roxb.) สะค้าน (Piper wallichii (Miq.) Hand.-Mazz.) และเจตมูลเพลิงแดง (Plumbago indica L.) ซึ่งสมุนไพรทั้ง 5 ชนิดเรียกรวมกันว่า พิกัดเบญจกูล การเตรียมยาส่วนใหญ่อยู่ในรูปแบบผงละเอียดทำเป็นแท่ง การต้ม และผงละเอียด คิดเป็นร้อยละ 22.7 ในขณะที่วิธีการบริหารยา พบมากที่สุดคือวิธีการกิน (90.9%) ส่วนน้ำกระสายยาที่ถูกระบุการใช้มากที่สุดสองอันดับแรก คือ น้ำผึ้ง และน้ำร้อน ผลการวิจัยแสดงให้เห็นถึงหลักการใช้สมุนไพรในการรักษาโรคจำเป็นต้องมีตัวยาหลักและตัวยาช่วย เพื่อเป็นการปรับสมดุลของธาตุในร่างกายแบบองค์รวมตามหลักการแพทย์แผนไทย จากข้อมูลหลักฐานเชิงประจักษ์ช่วยสนับสนุนการใช้พืชสมุนไพรและตำรับยาในคัมภีร์
References
กรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก. (2551). ตำราอ้างอิงยาสมุนไพรไทย เล่ม ๑ เฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว เนื่องในมหามงคลสมัยที่ทรงครองสิริราชสมบัติครบ ๖๐ ปี. กรุงเทพมหานคร. อัมรินทร์พริ้นติ้งแอนด์พับลิชชิ่ง.
กรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก. (2558). ตำราอ้างอิงยาสมุนไพรไทย เล่ม ๒ เฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี เนื่องในโอกาสมหามงคลเฉลิมพระชนมายุ ๖๐ พรรษา. กรุงเทพมหานคร. อัมรินทร์พริ้นติ้งแอนด์พับลิชชิ่ง.
กรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก. (2560). ตำราอ้างอิงยาสมุนไพรไทย เล่ม ๓ เฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์พระบรมราชินีนาถ เนื่องในโอกาสมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๗ รอบ. กรุงเทพมหานคร. โรงพิมพ์แห่งจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย.
กรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก. (2563). ตำราอ้างอิงยาสมุนไพรไทย เล่ม ๔ เฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว เนื่องในโอกาสมหามงคลพระราชพิธีบรมราชาภิเษก พุทธศักราช ๒๕๖๒. กรุงเทพมหานคร. สำนักพิมพ์จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย.
กรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก. [ออนไลน์]. (2566, 2 กุมภาพันธ์). พจนานุกรมศัพท์แพทย์และเภสัชกรรมไทย ฉบับราชบัณฑิตยสถาน (DICTIONARY). เข้าถึงได้จาก https://ttdkl.dtam.moph.go.th/Dic_thai/frmc_dictionnary.aspx
กระทรวงสาธารณสุข. [ออนไลน์]. (2566, 20 กุมภาพันธ์). ประกาศกระทรวงสาธารณสุข เรื่อง ยาสามัญประจําบ้านแผนโบราณ พ.ศ. ๒๕๕๖. เข้าถึงได้จาก
https://www.fda.moph.go.th/sites/drug/Shared%20Documents/Law03-TheMinistryOfHealth/Law03-07-03.pdf
กุลสิริ ยศเสถียร และคณะ. (2560). ตำรับยาเบญจอำมฤตย์ในผู้ป่วยมะเร็งตับ: ความปลอดภัยและคุณภาพชีวิต. วารสารการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก กรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก, กระทรวงสาธารณสุข, 15(3), 301-311.
มูลนิธิฟื้นฟูส่งเสริมการแพทย์ไทยเดิม, โรงเรียนอายุรเวทธำรง สถานการแพทย์แผนไทยประยุกต์ คณะแพทยศาสตร์ศิริราชพยาบาล. (2550). ตำราการแพทย์ไทยเดิม (แพทยศาสตร์สงเคราะห์ ฉบับอนุรักษ์) เล่มที่ ๑ ฉบับชำระ พ.ศ.๒๕๕๐. กรุงเทพมหานคร : ศุภวนิชการพิมพ์.
วุฒิ วุฒิธรรมเวช. (2550). คัมภีร์เภสัชรัตนโกสินทร์. กรุงเทพมหานคร : ศิลป์สยามบรรจุภัณฑ์และการพิมพ์.
สำนักงานหอพรรณไม้. (2557). ชื่อพรรณไม้แห่งประเทศไทย เต็ม สมิตินันท์ ฉบับแก้ไขเพิ่มเติม พ.ศ. 2557. กรุงเทพมหานคร : สำนักงานหอพรรณไม้ สำนักวิจัยการอนุรักษ์ป่าไม้และพันธุ์พืช กรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช.
สำนักยา กลุ่มพัฒนาระบบ งานระบบยาแห่งชาติและสารสนเทศ. [ออนไลน์]. (2566, 20 กุมภาพันธ์). ประกาศคณะกรรมการพัฒนาระบบยาแห่งชาติ เรื่อง บัญชียาหลักแห่งชาติ พ.ศ. ๒๕๕๖. เข้าถึงได้จาก
https://ttm.skto.moph.go.th/document_file/pr008.pdf
Agbaje, E. O. (2008). Gastrointestinal effects of Syzigium aromaticum (L) Merr. & Perry (Myrtaceae) in animal models. NIgerian quarterly journal of hospital medicine, 18(3), 137-141.
Ahmed, S., Ding, X., & Sharma, A. (2021). Exploring scientific validation of Triphala Rasayana in ayurveda as a source of rejuvenation for contemporary healthcare: An update. Journal of Ethnopharmacology, 273, 113829.
Alizadeh-naini, M., Yousefnejad, H., & Hejazi, N. (2020). The beneficial health effects of Nigella sativa on Helicobacter pylori eradication, dyspepsia symptoms, and quality of life in infected patients: A pilot study. Phytotherapy Research, 34(6), 1367-1376.
Attari, V. E., Somi, M. H., Jafarabadi, M. A., Ostadrahimi, A., Moaddab, S. Y., & Lotfi, N. (2019). The gastro-protective effect of ginger (Zingiber officinale Roscoe) in Helicobacter pylori positive functional dyspepsia. Advanced Pharmaceutical Bulletin, 9(2), 321.
Bhamarapravati, S., Pendland, S. L., & Mahady, G. B. (2003). Extracts of spice and food plants from Thai traditional medicine inhibit the growth of the human carcinogen Helicobacter pylori. In Vivo (Athens, Greece), 17(6), 541-544.
Department of medical sciences, Ministry of public health. (2020). Thai herbal pharmacopoeia 2020. Bangkok : The Agricultural Co-operative Federation of Thailand., Ltd.
Duan, Z., Yu, S., Wang, S., Deng, H., Guo, L., Yang, H., & Xie, H. (2022). Protective Effects of Piperine on Ethanol-Induced Gastric Mucosa Injury by Oxidative Stress Inhibition. Nutrients, 14(22), 4744.
Eliasvandi, P., Khodaie, L., Charandabi, S. M. A., & Mirghafourvand, M. (2019). Effect of an herbal capsule on chronic constipation among menopausal women: A randomized controlled clinical trial. Avicenna Journal of Phytomedicine, 9(6), 517.
Haniadka, R., Saldanha, E., Sunita, V., Palatty, P. L., Fayad, R., & Baliga, M. S. (2013). A review of the gastroprotective effects of ginger (Zingiber officinale Roscoe). Food & function, 4(6), 845-855.
Hashem-Dabaghian, F., Agah, S., Taghavi-Shirazi, M., & Ghobadi, A. (2016). Combination of Nigella sativa and honey in eradication of gastric Helicobacter pylori infection. Iranian Red Crescent Medical Journal, 18(11).
Issac, A., Gopakumar, G., Kuttan, R., Maliakel, B., & Krishnakumar, I. M. (2015). Safety and anti-ulcerogenic activity of a novel polyphenol-rich extract of clove buds (Syzygium aromaticum L). Food & function, 6(3), 842-852.
Ježek, J., Mirtič, K., Rešetič, N., Hodnik, J. J., & Rataj, A. V. (2021). The effect of pumpkin seed cake and ground cloves (Syzygium aromaticum) supplementation on gastrointestinal nematode egg shedding in sheep. Parasite, 28.
Ketpanyapong, W., & Itharat, A. (2016). Antibacterial Activity of Thai Medicinal Plant Extracts Against Microorganism Isolated from Post-Weaning Diarrhea in Piglets. Journal of the Medical Association of Thailand= Chotmaihet Thangphaet, 99, S203-10.
Kondapalli, N. B., Hemalatha, R., Uppala, S., Yathapu, S. R., Mohammed, S., Venkata Surekha, M., ... & Bharadwaj, D. K. (2022). Ocimum sanctum, Zingiber officinale, and Piper nigrum extracts and their effects on gut microbiota modulations (prebiotic potential), basal inflammatory markers and lipid levels: oral supplementation study in healthy rats. Pharmaceutical Biology, 60(1), 437-450.
Kumar, R., Arora, R., Agarwal, A., & Gupta, Y. K. (2018). Protective effect of Terminalia chebula against seizures, seizure-induced cognitive impairment and oxidative stress in experimental models of seizures in rats. Journal of ethnopharmacology, 215, 124-131.
Li, X., Lin, Y., Jiang, Y., Wu, B., & Yu, Y. (2022). Aqueous Extract of Phyllanthus emblica L. Alleviates Functional Dyspepsia through Regulating Gastrointestinal Hormones and Gut Microbiome In Vivo. Foods, 11(10), 1491.
Limsuwan, S., Jarukitsakul, S., Issuriya, A., Chusri, S., Joycharat, N., Jaisamut, P., ... & Voravuthikunchai, S. P. (2020). Thai herbal formulation ‘Ya-Pit-Samut-Noi’: Its antibacterial activities, effects on bacterial virulence factors and in vivo acute toxicity. Journal of ethnopharmacology, 259, 112975.
Liu, F., Zhan, S., Zhang, P., Jia, C., Zhu, Q., Dai, Q., ... & Hu, J. (2023). Simultaneous quantitative analysis and in vitro anti-arthritic effects of five polyphenols from Terminalia chebula. Frontiers in Physiology, 14, 385.
Ma, Z. J., Wang, H. J., Ma, X. J., Li, Y., Yang, H. J., Li, H., ... & Huang, L. Q. (2020). Modulation of gut microbiota and intestinal barrier function during alleviation of antibiotic-associated diarrhea with Rhizoma Zingiber officinale (Ginger) extract. Food & function, 11(12), 10839-10851.
Mahmood, N., Nazir, R., Khan, M., Khaliq, A., Adnan, M., Ullah, M., & Yang, H. (2019). Antibacterial activities, phytochemical screening and metal analysis of medicinal plants: traditional recipes used against diarrhea. Antibiotics, 8(4), 194.
Manjegowda, S. B., Rajagopal, H. M., & Dharmesh, S. M. (2017). Polysaccharide of Black cumin (Nigella sativa) modulates molecular signaling cascade of gastric ulcer pathogenesis. International Journal of Biological Macromolecules, 101, 823-836.
Mehmood, M. H., & Gilani, A. H. (2010). Pharmacological basis for the medicinal use of black pepper and piperine in gastrointestinal disorders. Journal of medicinal food, 13(5), 1086-1096.
Mehmood, M. H., Rehman, A., Rehman, N. U., & Gilani, A. H. (2013). Studies on prokinetic, laxative and spasmodic activities of Phyllanthus emblica in experimental animals. Phytotherapy Research, 27(7), 1054-1060.
Mehmood, M. H., Siddiqi, H. S., & Gilani, A. H. (2011). The antidiarrheal and spasmolytic activities of Phyllanthus emblica are mediated through dual blockade of muscarinic receptors and Ca2+ channels. Journal of Ethnopharmacology, 133(2), 856-865.
Negi, P., Gautam, S., Sharma, A., Rathore, C., Sharma, L., Upadhyay, N., ... & Lal, U. R. (2022). Gastric ulcer healing by chebulinic acid solid dispersion-loaded gastroretentive raft systems: preclinical evidence. Therapeutic delivery, 13(2), 81-93.
Nikkhah Bodagh, M., Maleki, I., & Hekmatdoost, A. (2019). Ginger in gastrointestinal disorders: A systematic review of clinical trials. Food science & nutrition, 7(1), 96-108.
Sahoo, H. B., Sahoo, S. K., Sarangi, S. P., Sagar, R., & Kori, M. L. (2014). Anti-diarrhoeal investigation from aqueous extract of Cuminum cyminum Linn. Seed in Albino rats. Pharmacognosy Research, 6(3), 204.
Sawangjaroen, N., Sawangjaroen, K., & Poonpanang, P. (2004). Effects of Piper longum fruit, Piper sarmentosum root and Quercus infectoria nut gall on caecal amoebiasis in mice. Journal of Ethnopharmacology, 91(2-3), 357-360.
Shakeri, F., Gholamnezhad, Z., Mégarbane, B., Rezaee, R., & Boskabady, M. H. (2016). Gastrointestinal effects of Nigella sativa and its main constituent, thymoquinone: a review. Avicenna journal of phytomedicine, 6(1), 9.
Sistani Karampour, N., Arzi, A., Rezaie, A., Pashmforoosh, M., & Kordi, F. (2019). Gastroprotective effect of zingerone on ethanol-induced gastric ulcers in rats. Medicina, 55(3), 64.
Sun, X., Chen, W., Dai, W., Xin, H., Rahmand, K., Wang, Y., ... & Han, T. (2020). Piper sarmentosum Roxb.: A review on its botany, traditional uses, phytochemistry, and pharmacological activities. Journal of ethnopharmacology, 263, 112897.
Takooree, H., Aumeeruddy, M. Z., Rengasamy, K. R., Venugopala, K. N., Jeewon, R., Zengin, G., & Mahomoodally, M. F. (2019). A systematic review on black pepper (Piper nigrum L.): from folk uses to pharmacological applications. Critical reviews in food science and nutrition, 59(sup1), S210-S243.
Tarasiuk, A., Mosińska, P., & Fichna, J. (2018). Triphala: current applications and new perspectives on the treatment of functional gastrointestinal disorders. Chinese medicine, 13, 1-11.
Tiwana, G., Cock, I. E., White, A., & Cheesman, M. J. (2020). Use of specific combinations of the triphala plant component extracts to potentiate the inhibition of gastrointestinal bacterial growth. Journal of Ethnopharmacology, 260, 112937.
Vador, N., Jagtap, A. G., & Damle, A. (2012). Vulnerability of gastric mucosa in diabetic rats, its pathogenesis and amelioration by Cuminum cyminum. Indian journal of pharmaceutical sciences, 74(5), 387.
Wu, S. J., Wang, R. Y., Xue, J. X., & Pan, J. C. (2013). Effect of piperine on 5-HT and synaptophysin expression of rats with irritable bowel syndrome. Yao Xue Xue Bao= Acta Pharmaceutica Sinica, 48(12), 1785-1791.
Yakoob, J., Abbas, Z., Beg, M. A., Naz, S., Awan, S., Hamid, S., & Jafri, W. (2011). In vitro sensitivity of Blastocystis hominis to garlic, ginger, white cumin, and black pepper used in diet. Parasitology research, 109, 379-385.
Zhang, C., Huang, Y., Li, P., Chen, X., Liu, F., & Hou, Q. (2020). Ginger relieves intestinal hypersensitivity of diarrhea predominant irritable bowel syndrome by inhibiting proinflammatory reaction. BMC complementary medicine and therapies, 20, 1-10.
Zhao, J., Wu, R., Wei, P., Ma, Z., Pei, H., Hu, J., ... & Wan, L. (2023). Ethanol extract of Piper wallichii ameliorates DSS-induced ulcerative colitis in mice: Involvement of TLR4/NF-κB/COX-2 signaling pathway. Journal of Ethnopharmacology, 308, 116293.
Downloads
เผยแพร่แล้ว
ฉบับ
บท
License
Copyright (c) 2023 วารสารวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี มหาวิทยาลัยปทุมธานี
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
ความคิดเห็นและข้อเสนอแนะใดๆ ที่นำเสนอในบทความเป็นของผู้เขียนแต่เพียงผู้เดียว โดยบรรณาธิการ กองบรรณาธิการ และคณะกรรมการวารสารวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี มหาวิทยาลัยปทุมธานี ไม่ได้มีส่วนเกี่ยวข้องแต่อย่างใด มหาวิทยาลัย บรรณาธิการ และกองบรรณาธิการจะไม่รับผิดชอบต่อข้อผิดพลาดหรือผลที่เกิดจากการใช้ข้อมูลที่ปรากฏในวารสารฉบับนี้
