กายนคร: นิเวศวัฒนธรรมเมืองโบราณสุโขทัยพุทธศตวรรษที่ 19-20

บทคัดย่อ

เมืองโบราณสุโขทัยระหว่างพุทธศตวรรษที่ 19-21 มีพัฒนาการทางวัฒนธรรมภายใต้อิทธิพลพุทธศาสนาเถรวาทซึ่งให้ความ สำคัญกับแนวคำสอนตามพระไตรปิฎกและเป็นปัจจัยส่งผลต่อองค์ประกอบระบบนิเวศวัฒนธรรมเมืองสุโขทัยอย่างต่อเนื่อง ได้แก่ การประดิษฐานพระธาตุ ปลูกพระศรีมหาโพธิ์ การประดิษฐานรอยพระพุทธบาท ตลอดจนการเรียกชื่อองค์ประกอบเมือง 

บทความวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อวิเคราะห์และสังเคราะห์แนวคิดเชิงคติความเชื่อที่ส่งอิทธิพลดังกล่าวโดยใช้หลักฐานทางประวัติศาสตร์ชั้นต้น ได้แก่ศิลาจารึกวัฒนธรรมสุโขทัยจำนวน 4 หลักประกอบด้วย ศิลาจารึกพ่อขุนรามคำแหง ศิลาจารึกวัดศรีชุม ศิลาจารึกวัดป่ามะม่วง ศิลาจารึกนครชุม   นำมาวิเคราะห์สังเคราะห์ร่วมกับพระสุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค และอรรถกถา  ผลการศึกษาพบว่าศิลาจารึกสุโขทัยมีการเรียกทิศและพื้นที่ใช้สอยของเมืองสุโขทัยด้วยร่างกายมนุษย์คือ หัว ปาก และเท้า ซึ่งสอดคล้องกับแนวคิดคำสอนของพระพุทธเจ้าในพระสุตตันตปิฎกเกี่ยวกับการอุปมาระบบร่างกายมนุษย์เปรียบดั่งเมืองหรือนคร  และในคัมภีร์อรรถกถาอธิบายขยายเพิ่มเติมว่านครนั่นคือนิพพานหรือการหลุดพ้นจากสังสารวัฏอันเป็นเป้าหมายสูงสุดทางพุทธศาสนาโดยมีพระบรมสารีริกธาตุเป็นวัตถุสัญลักษณ์สำคัญสูงสุด  ความปรารถนาให้ถึงซึ่งการหลุดพ้นได้ปรากฏเป็นนัยสำคัญในศิลาจารึกวัฒนธรรมสุโขทัยด้วย