โครงสร้างชุมชนสัตว์ไม่มีกระดูกสันหลังหน้าดินและความหลากชนิด ตัวเต็มวัยแมลงหนอนปลอกน้ำในตำบลสหกรณ์นิคม อำเภอทองผาภูมิ จังหวัดกาญจนบุรี ในช่วงการท่องเที่ยวแบบความปรกติใหม่
Article Sidebar
Main Article Content
บทคัดย่อ
สัตว์ไม่มีกระดูกสันหลังหน้าดินเป็นสัตว์ขนาดเล็กที่อาศัยอยู่ในตะกอนท้องน้ำ มีความสำคัญมากต่อกระบวนการสลายซากอินทรีย์ในแหล่งน้ำและเป็นแหล่งอาหารของปลา สัตว์น้ำอื่นๆ รวมทั้งสัตว์บก เช่น นกและค้างคาว ดังนั้นสัตว์เหล่านี้จึงมีบทบาทสำคัญในความสมดุลและการไหลเวียนของพลังงานและสารอาหารตามธรรมชาติ การศึกษาครั้งนี้ได้สำรวจโครงสร้างชุมชนสัตว์ไม่มีกระดูกสันหลังหน้าดิน และความหลากชนิดของตัวเต็มวัยแมลงหนอนปลอกน้ำในแหล่งท่องเที่ยวธรรมชาติที่อุโมงค์เหมืองแร่ ดร.ผล กลีบบัว ลำธารข้างอุโมงค์ฯ ฝายประปาภูเขาและน้ำตกสะพานลาว ที่ตำบลสหกรณ์นิคม อำเภอทองผาภูมิ จังหวัดกาญจนบุรี ในเดือนพฤศจิกายน 2564 และ มีนาคม 2565 ซึ่งเป็นช่วงที่มีการท่องเที่ยวแบบวิถีปรกติใหม่และมีนักท่องเที่ยวน้อยมาก การศึกษาครั้งนี้พบสัตว์ไม่มีกระดูกสันหลังหน้าดินทั้งสิ้น 121 แทกซาจาก 58 วงศ์ ลำธารข้างอุโมงค์ฯ และน้ำตกสะพานลาวมีความหลากหลายและความชุกชุมของสัตว์ไม่มีกระดูกสันหลังหน้าดินมากกว่าบริเวณปากอุโมงค์ฯ และฝายประปาภูเขามาก สัตว์ที่พบส่วนมากเป็นแมลงน้ำในอันดับ Trichoptera (แมลงหนอนปลอกน้ำ) Ephemeroptera (แมลงชีปะขาว) และ Diptera (แมลงสองปีก) หอยน้ำจืดพบเฉพาะที่น้ำตกสะพานลาว ความหลากหลายและความชุกชุมของสัตว์ไม่มีกระดูกสันหลังหน้าดินในเดือนมีนาคม 2565 ใน 3 สถานีมี มากกว่าเดือนพฤศจิกายน 2564 ยกเว้นที่ลำธารข้างอุโมงค์ฯ เนื่องจากช่องทางน้ำบางส่วนของสถานีนี้แห้งขอดจากระดับน้ำที่ลดลงตามธรรมชาติทำให้พื้นอาศัยของสัตว์ลดลง ผลการเปรียบเทียบระหว่างลำธารข้างอุโมงค์ฯ และน้ำตกสะพานลาวพบว่าโครงสร้างชุมชนสัตว์ไม่มีกระดูกสันหลังหน้าดินมีความคล้ายคลึงกันประมาณร้อยละ 61 และแหล่งคาร์บอนหลักที่เข้าสู่ระบบนิเวศมาจากระบบนิเวศบก สัดส่วนของสัตว์กลุ่มกรองกินมีมากที่สุด แสดงว่าอาหารของสัตว์ไม่มีกระดูกสันหลังหน้าดินส่วนใหญ่เป็นสารอินทรีย์ขนาดละเอียด (fine particular organic matter: FPOM) ที่ถูกขนส่งมากับกระแสน้ำ ตัวเต็มวัยแมลงหนอนปลอกน้ำพบรวม 35 ชนิด จาก 10 วงศ์ ส่วนมากอยู่ในวงศ์ Hydropsychidae และ Philopotamidae ซึ่งสอดคล้องกับระยะตัวอ่อนที่พบ การประเมินคุณภาพน้ำด้วยวิธีทางชีวภาพพบว่าลำธารข้างอุโมงค์ฯ มีคุณภาพน้ำดีกว่าน้ำตกสะพานลาว ข้อมูลเหล่านี้จะเป็นข้อมูลพื้นฐานสำหรับใช้เปรียบเทียบการเปลี่ยนแปลงที่อาจเกิดขึ้นในอนาคตเมื่อมีกิจกรรมการท่องเที่ยวมากขึ้น ทุกสถานีต่างเป็นแหล่งอนุรักษ์พันธุกรรมของสัตว์ไม่มีกระดูกสันหลังหน้าดิน ซึ่งการคงอยู่ของทรัพยากรธรรมชาติเหล่านี้ส่วนหนึ่งขึ้นกับพื้นที่ป่าโดยรอบที่ทำให้เกิดลักษณะของพื้นอาศัย ร่มเงา และเป็นต้นกำเนิดของแหล่งพลังงานที่เข้าสู่ระบบนิเวศลำธาร ดังนั้นการดูแล ปกป้องพื้นที่ป่าโดยรอบจึงมีความสำคัญต่อความยั่งยืนของแหล่งท่องเที่ยวและเป็นส่วนหนึ่งที่ช่วยให้บรรลุเป้าหมายที่ 15 (ชีวิตบนบก) ของเป้าหมายการพัฒนาที่ยั่งยืน
Article Details
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
References
กรมอนามัย กระทรวงสาธารณสุข. (2563). ประกาศกรมอนามัย เรื่อง เกณฑ์คุณภาพน้ำประปาดื่มได้น้ำประปา กรมอนามัย พ.ศ. 2563. แหล่งข้อมูล: https://laws.anamai.moph.go.th/th/practices/201133 ค้นเมื่อวันที่ 20 มิถุนายน 2566.
กระทรวงสาธารณสุข. (2565). ประกาศกระทรวงสาธารณสุข เรื่อง ชื่อและอาการสำคัญของโรคติดต่อที่ต้องเฝ้าระวัง (ฉบับที่ 3) พ.ศ. 2565 ราชกิจจานุเบกษา เล่มที่ 139 ตอนพิเศษ 223 ง. แหล่งข้อมูล: http://www.ratchakitcha. soc.go.th/.../2565/E/223/T_0002.PDF. ค้นเมื่อวันที่ 20 มิถุนายน 2566.
กองเศรษฐกิจ การท่องเที่ยวและกีฬา. (2563). สถานการณ์ด้านการท่องเที่ยวเดือนมีนาคม พ.ศ. 2563. แหล่งข้อมูล: https//www.mots.go.th/download/article_20200428141351.pdf. ค้นเมื่อวันที่ 20 มิถุนายน 2566.
กองเศรษฐกิจ การท่องเที่ยวและกีฬา. (2565). สถานการณ์ด้านการท่องเที่ยวเดือนธันวาคม พ.ศ. 2564. แหล่งข้อมูล: https//www.mots.go.th/download/article/article_20220127114136.pdf. ค้นเมื่อวันที่ 20 มิถุนายน 2566.
แก้วภวิกา รัตนจันทร์, นงพงา ปาเฉย, อิสรพงษ์ วรผาบ, มรุต เครือหงส์ และนิพนธ์ ภิญโญ. (2560). คุณภาพน้ำของลำธารเขาพระบาทในอุทยานแห่งชาติเขาคิชฌกูฏ ระหว่างงานประเพณีนมัสการรอยพระบาท. รายงานวิจัยกรมอุทยานแห่งชาติสัตว์ป่าและพันธุ์พืช. กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม.
นฤมล แสงประดับ. (2542). "นาฬิกาสัตว์หน้าดิน" ทางเลือกของการดูแลเฝ้าระวังคุณภาพแหล่งน้ำโดยชุมชนท้องถิ่น. วารสารวิทยาศาสตร์ มข. 27(4): 279 - 287.
สำนักการจัดการคุณภาพน้ำ กรมควบคุมมลพิษ กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม. (2553). วิธีการปฏิบัติสำหรับการเก็บตัวอย่างน้ำจากแหล่งน้ำ. กรุงเทพฯ. 58 หน้า.
สำนักงานการท่องเที่ยวและกีฬา จังหวัดกาญจนบุรี. (2566). รายได้จากการท่องเที่ยวจังหวัดกาญจนบุรี ปี 2560 - 2565 ข้อมูลจากกองเศรษฐกิจการท่องเที่ยวและกีฬา กระทรวงการท่องเที่ยวและกีฬา. แหล่งข้อมูล: https://kanchana buri.most.go.th/ewt_dl_link.php?nid=1967. ค้นเมื่อวันที่ 20 มิถุนายน 2566.
Anbalagan, S., Dinakaran, S., Pandiarajan, J. and Krishnan, M. (2011). Effect of tourism on the distribution of larval blackflies (Diptera: Simulium) in Palani Hills of South India. Acta Hydrobiologica Sinca 35(4): 688 - 692. doi: 10.3724/SP.J.1035.2011.00688.
Barbour, M.T., Gerritsen, J., Snyder, B.D. and Stribling, J.B. (1999). Rapid bioassessment protocols for use in streams and wadable rivers: Periphyton, benthic macroinvertebrates and fish. (2nd ed). Washington, DC: US Environmental Protection Agency.
Bispo, C.A., Loureneo, A.P. and Garraffoni, A.R.S. (2015). Does tourism impact aquatic insects in a high altitude stream?. EntomoBrasilis 8(2): 96 - 104. doi: 10.12741/ebrasilis.v8i2.485.
Boonsoong, B., Sangpradub, N. and Barbour, M.T. (2009). Development of rapid bioassessment approaches using benthic macroinvertebrates in Thai streams. Environmental Monitoring Assessment 155: 129- 147. doi: 10.1007/s10661-008-0423-2.
Bossley, J.P. and Smiley Jr, P.C. (2017a). Short-term disturbance effects of outdoor education stream classes on aquatic macroinvertebrates. Journal of Environmental Protection 8(11): 1333 - 1353. doi: 10.4236 /jep.2017.811082.
Bossley, J.P. and Smiley Jr, P.C. (2017b). Effect of outdoor education stream classes on substrate movement and macroinvertebrate colonization. Journal of Ecology 32(1): 727 - 740. doi: 10.1080/02705060. 2017.1402826.
Bossley, J.P. and Smiley Jr, P.C. (2018). Effects of student-induced trampling on aquatic macroinvertebrates in agricultural headwater streams. Water 10: 77. doi: 10.3390/w100100770.
Buckley, R. (2003). Ecoogical indcators of tourism impacts in Parks. Journal of Tourism 2(1): 54 - 66. doi: 10.1080/14724040308668133.
Caires, A.M., Vinson, M.R. and Brasher, A.M.D. (2010). Impacts of hikers on aquatic macroinvertebrates in the North Fork of the Virgin River, Utah. southwest. Naturalist 55(4): 551 - 557. doi: 10.1894/JS-33.1.
Dinakaran, S. and Anbalagan, S. (2007). Anthropogenic impacts on aquatic insects in six streams of south western Ghats. Journal of Insect Science 7(1): 1 - 6. doi: 10.1673/031.007.3701.
Edington, J.M. and Hildrew, A.G. (1995). Caseless caddis larvae of the British Isles. A key with ecological notes. Freshwater Biological Association Scientific Publication No. 53. Cumbria: Freshwater Biological Association. 134 pp.
Edward, J.K.P., Jayanthi, M., Malleshappa, H., Jeyasanta, K.I., Laju, R.L., Patterson, J., Raj, K.D., Mathews, G., Marimuthu, A.S. and Grimsditch, G. (2021). COVID-19 lockdown improved the health of coastal environment and enhanced the population of reef-fish. Marine Pollution Bulletin 165: 112124. doi: 10.1016/j.marpolbul.2021.112124.
Elliott, J.M. (2003). A comparative study of the dispersal of 10 species of stream invertebrates. Freshwater Biology 48(9): 1652 - 1668. doi: 10.1046/j.1365-2427.2003.01117.x.
Escarpinati, S.C., Siqueira, T., Medina Jr, P.B. and Roque, F.O. (2014). Short-term effects of visitor trampling on macroinvertebrates in karst streams in an ecotourism region. Environmental Monitoring and Assessment 186(3): 1655 – 1663. doi: 10.1007/s10661-013-3483-x.
Griffith, M.B., Barrows, E.M. and Perry, S.A. (1998). Lateral dispersal of adult aquatic insects (Plecoptera, Trichoptera) following emergence from headwater streams in forested Appalachian catchmants. Annal of the Entomological Society of America 91(2): 195 - 201. doi: 10.1093/AESA/91.2.195.
Hagen, E.M., McTammany, M.E., Webster, J.R. and Benfield, E.F. (2010). Shifts in allochthonous input and autochthonous production in streams along an agricultural land-use gradient. Hydrobiologia 655(1): 61 - 177. doi: 10.1007/s10750-010-0404-7.
Hardiman, N. and Burgin, S. (2011). Effects of trampling on in-stream macroinvertebrate communities from canyoning activity in the Greater Blue Mountains World Heritage Area. Wetland. Ecological Management 19: 61 - 71. doi: 10.1007/s11273-010-9200-4.
Heth, R.L.S., Bowles, D.E. and Havel, J.E. (2016). Potential impacts of stream crossing traffic on macro-invertebrate communities in the Missouri Ozark River. River Research Applications 32(5): 925 - 934. doi: 10.1002/rra.2898.
IBM Corp. (2015). IBM SPSS statistics for Windows version 23.0. Armonk, New York.
Kerans, B.I. and Karr, J.R. (1994). A benthic index of biotic integrity (B-IBI) for rivers of the Tennessee Valley. Ecological Applications 4(4): 768 - 785. doi: 10.2307/1942007.
Kidd, K.R., Aust, W.M. and Copenheaver, C.A. (2014). Recreational stream crossing effects on sediment delivery and macroinvertebrates in southwestern Virginia, USA. Environmental Management. 54: 505 - 516.
Krebs, C.J. (1999). Ecological Methodology (2nd ed). California: Benjamin/Cummings. An imprint of Addison Wesley Longman, Inc. pp. 411 - 454.
Laudee, P. (2004). Life history and larval morphology of the giant microcaddisfly, Ugandatrichia kerdmuang Malicky and Chantaramongkol, 1991 (Hydroptilidae: Trichoptera). Braueria 31: 21 - 24.
Leitner, P., Hauer, C., Ofenböck, T., Pletterbauer, F., Schmidt-Kloiber, A. and Graf, W. (2015). Fine sediment deposition affects biodiversity and density of benthic macroinvertebrates: A case study in the freshwater pearl mussel river Waldaist (Upper Austria). Limnologica 50: 54 - 57. doi: 10.1016%2Fj. limno.2014.12.003.
Malicky H. (2010). Atlas of Southeast Asian Trichoptera. Chiang Mai: Chiang Mai University. 346 pp.
Merrit, R.W., Cummins, K.W. and Berg, M.B. (2008). An introduction to the aquatic insects of north America. Dubuque: Kendall Hunt Publishing Company. 552 pp.
Min, J. and Kong, D. (2020). Distribution patterns of benthic macroinvertebrate communities based on multispatial-scale environmental variables in the river systems of Republic of Korea. Journal of Freshwater Ecology 25(1): 323 - 347. doi: 10.1080/02705060.2020.1815599.
Ormaza-González, F.I., Castro-Rodas, D., and Statham, P.J. (2021). COVID-19 impacts on beaches and coastal water pollution at selected sites in Ecuador, and management proposals post-pandemic. Frontiers in Marine Science 8: 669374. doi: 10.3389/fmars.2021.669374.
Pacioglu, O., Duţu, F., Pavel, A.B. and Duţu, L.T. (2022). The influence of hydrology and sediment grain-size on the spatial distribution of macroinvertebrate communities in two submerged dunes from the Danube Delta (Romania). Limnetica 41(1): 85 - 100. doi: 10.23818/limn.41.07.
Petersen, L., Masters, Z., Hildrew, A.G. and Ormerod, S.J. (2004). Dispersal of adult aquatic insects in catchments of differing land use. Journal of Applied Ecoogy 41(5): 934 - 950. doi: 10.1111/j0021-8901.2004.00942.x.
Phlai-ngam, S., Tungpairojwong, N. and Gattolliat J. (2022). A new species of Alainites (Ephemeroptera, Baetidae) from Thailand. Alpine Entomology 6: 133 - 146. doi: 10-3897/alpento.6.96284.
Rattanachan, K. (2017). Benthic Macroinvertebrate Multimetric Index for Rapid Bioassessment of Streams in Thailand. Ph.D. Thesis, Khon Kean University, Khon Kaen.
Sangpradub, N. and Boonsoong, B. (2006). Identifiaction of freshwater invertebrates of the Mekong River and its tributaries. Vientiane: Mekong River Commission. 274 pp.
Schafft, M., Wegner, B., Meyer, N, Wolter, C. and Arlinghaus, R. (2021). Ecological impacts of water-based recreational activities on freshwater ecosystems: a global meta-analysis. Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences 288(1959): 2021 - 1623. doi: 10.1098/rspb.2021.1623.
Somnark, R. (2018). Community structure of freshwater benthic macroinvertebrates, phenology of some species of aquatic insects and leaf litter breakdown in Nam Nao National Park. Ph.D. Thesis, Khon Kaen University, Khon Kaen. 340 pp.
Somnark, R. and Sangpradub, N. (2023). New records of the caddisflies Diplectrona erinya Malicky, 2002 and Diplectrona extrema Banks, 1920 (Trichoptera, Hydropsychidae) from Thailand. Check List 19(1): 13 – 20. doi: 10.15560/19.1.13.
Sripanya, J., Rattanawilai, K., Vongsombath, C., Vannachak, V., Hanjavanit, C. and Sangpradub, N. (2022). Benthic macroinvertebrates and Trichoptera adults for bioassessment approach in streams and wadeable rivers in Lao People's Democratic Republic. Tropical Natural History 22: 12 - 24.
Thani, I. and Chantaramongkol, P. (1999). Life history of Ugandatrichia maliwan (Trichoptera: Hydroptilidae) in Mae Klang stream, Doi Inthanon range, northern Thailand. In: Malicky, H. and Chantaramongkol, P. (eds.) Proceedings of the 9th International Symposium on Trichoptera Thailand. Faculty of Science, Chiang Mai University, Chiang Mai. 411 - 414.
Venohr, M., Langhans, S., Peters, O., Holker, F., Arlinghaus, R. and Wolter, C. (2018). The underestimated dynamics and impacts of water-based recreational activities on freshwater ecosystems. Environmental Review 26(2): 199 - 213. doi: 10.1139/er-2017-0024.
Weliange, W.S., Leichtfried, M., Amarasinghe, U.S. and Füreder, L. (2017). Longitudinal variation of benthic macroinvertebrate communities in two contrasting tropical streams in Sri Lanka. International Review of Hydrobiology 102(3-4): 70 - 82. doi: 10.1002/iroh.201601865.
Wright, K.K. and Li, J.L. (1998). Effects of recreational activities on the distribution of Dicosmoecus gilvipes in a mountain stream. Journal of the North American Benthological Society 17(4): 535 - 543. doi: 10.2307/1468370.
Zhou, X., Kjer, K.M. and Morse, J.C. (2007). Associating larvae and adults of Chinese Hydropsychidae caddisflies (Insecta: Trichoptera) using DNA sequences. Journal of North American Benthological Society 26(4): 719 - 742. doi: 10.1899/06-089.1.