นกกระเรียนพันธุ์ไทยคืนถิ่น: ข้อกำหนดและตัวชี้วัดสำหรับการประเมินพื้นที่ชุ่มน้ำที่เหมาะสม

บทคัดย่อ

ปัจจุบันนกกระเรียนหลายสายพันธุ์ทั่วโลกมีจํานวนประชากรลดลงและถูกจัดอยู่ในสถานภาพใกล้สูญพันธุ์ (EN) และสถานภาพเสี่ยงต่อการสูญพันธุ์ (VU) รวมทั้งนกกระเรียนสายพันธุ์ Grus sp. ในประเทศไทย สถานภาพของนกกระเรียนพันธุ์ไทย (Sarus Crane: Grus antigone shapii) จัดอยู่ในสถานภาพสูญพันธุ์จากธรรมชาติ (EW) นกกระเรียนพันธุ์ไทยเป็นนกที่ต้องการและอาศัยอยู่บริเวณพื้นที่ชุ่มน้ำ ซึ่งปัจจุบันพื้นที่ชุ่มน้ำเหล่านั้นถูกคุกคามจากการเจริญเติบโตของชุมชน ส่งผลให้นกไม่มีถิ่นที่อยู่อาศัยและมีผลต่อการสูญพันธุ์ไปจากพื้นที่ชุ่มน้ำธรรมชาติของประเทศไทย การนําสัตว์ป่าปล่อยคืนสู่ธรรมชาติเป็นวิธีการอนุรักษ์สัตว์ที่หายากและใกล้สูญพันธุ์ และได้นํามาใช้ในการอนุรักษ์นกกระเรียนพันธุ์ไทยเพื่อทดลองปล่อยสู่พื้นที่ชุ่มน้ำธรรมชาติ ในปี พ.ศ. 2540 องค์การสวนสัตว์ฯ ประสบผลสําเร็จในการเพาะเลี้ยงขยายพันธุ์เพิ่มจํานวนนกในกรงเลี้ยง ปัจจุบันจึงมีความพร้อมที่จะปล่อยนกกระเรียนพันธุ์ไทยคืนสู่ธรรมชาติ อย่างไรก็ตามการปล่อยสัตว์ป่าคืนสู่ธรรมชาติจะต้องคํานึงถึงบริบทต่างๆ ซึ่งจะต้องไม่เกิดผลกระทบตามมา เพราะการซ้อนทับของพื้นที่แหล่งน้ำและอาหารของชุมชนและสัตว์ป่า ดังนั้นในระยะแรกของการทดลองปล่อยนกกระเรียนพันธุ์ไทย จากการเพาะเลี้ยงกลับคืนสู่พื้นที่ชุ่มน้ำธรรมชาติในประเทศไทย จึงมีจุดประสงค์เพื่อคัดเลือกพื้นที่ชุ่มน้ำที่เหมาะสม โดยใช้วิธีการประเมินอย่างรวดเร็วด้วยข้อกําหนดและตัวชี้วัด (criteria and indicator: C&I) ที่ประกอบไปด้วย 4 ข้อกําหนด 8 ตัวชี้วัด 43 ตัวตรวจสอบ ที่สอดคล้องกับหลักการปล่อยสัตว์คืนสู่ธรรมชาติและการจัดการทรัพยากรอย่างยั่งยืน ได้แก่ ด้านการอนุรักษ์ภูมิทัศน์ ด้านความสมบูรณ์ของที่อยู่อาศัย ด้านการคุกคามและปัจจัยการรบกวน และด้านความพร้อมของชุมชน อย่างไรก็ตาม ความสําเร็จในการอนุรักษ์นกกระเรียนพันธุ์ไทย นอกจากเรื่องความอุดมสมบูรณ์ของถิ่นที่อยู่อาศัยที่เหมาะสมแล้ว ความตระหนักถึงคุณค่าของทรัพยากรและการอนุรักษ์พื้นที่ชุ่มน้ำ รวมทั้งความร่วมมือของหน่วยงานท้องถิ่นและชุมชน เป็นองค์ประกอบสำคัญที่จะนำไปสู่ความสำเร็จอย่างยั่งยืนในการปล่อยนกกระเรียนพันธุ์ไทยคืนสู่พื้นที่ชุ่มน้ำธรรมชาติของประเทศไทย