พืชสมุนไพรและตำรับยาพื้นบ้านของไทยอง ในจังหวัดลำพูน

บทคัดย่อ

การศึกษาพืชสมุนไพรและตํารับยาพื้นบ้านของไทยอง ในตําบลแม่แรง อําเภอป่าซาง จังหวัดลําพูน ระหว่างเดือนตุลาคม 2558 ถึงเดือนมิถุนายน 2559 มีวัตถุประสงค์เพื่อรวบรวมภูมิปัญญาด้านการใช้ และแหล่งที่มาของพืชสมุนไพรของคนไทยอง โดยวิธีการสัมภาษณ์แบบกึ่งโครงสร้าง (semi-structured interview) ร่วมกับหมอยาพื้นบ้านที่มีประสบการณ์ในการรักษาจํานวน 3 คน ข้อมูลที่สอบถาม ได้แก่ ชื่อตํารับยา พืชสมุนไพรที่ใช้ ชื่อพืชในภาษาท้องถิ่น ส่วนของพืชที่ใช้ วิธีการเตรียมยา รูปแบบการใช้ยาสรรพคุณ และเทคนิคการรักษา ผลการศึกษาพบ การใช้ยาในรูปแบบยาสมุนไพรเดี่ยว 6 ชนิด และยาสมุนไพรตํารับ 14 ตํารับ ส่วนมากเป็นตํารับยาที่ใช้ภายใน มีพืชสมุนไพรที่ถูกใช้ทั้งสิ้นจํานวน 70 ชนิด ใน 36 วงศ์ 62 สกุล โดยเป็นพืชในวงศ์ Apiaceae มากที่สุด ส่วนของพืชที่นํามาใช้มากที่สุดคือ ส่วนใต้ดิน นิยมเตรียมยาแบบผง และมีวิธีการใช้ยาด้วยการรับประทานมากที่สุด ผลเนื่องมาจากการสัมภาษณ์แบบเจาะลึก พบตํารับยาที่น่าสนใจ ซึ่งมีชื่อเรียกว่า “มะโหกเลือด” เป็นตํารับยาสําหรับการรักษาโรคริดสีดวงทวารหนัก ซึ่งได้รับการสืบทอดมาอย่างยาวนานมากกว่า 200 ปี จากบรรพบุรุษที่เป็นหมอพื้นบ้าน เป็นเหตุให้เป็นที่ยอมรับและเป็นที่รู้จักดีจากผู้คนทั้งภายในชุมชน และชุมชนใกล้เคียงอีกด้วย