โครงสร้างชุมชนสัตว์ไม่มีกระดูกสันหลังหน้าดินในลำธารชั่วคราว สถานีวิจัยสิ่งแวดล้อมสะแกราช อำเภอวังน้ำเขียว จังหวัดนครราชสีมา

บทคัดย่อ

การศึกษาโครงสร้างชุมชนของสัตว์ไม่มีกระดูกสันหลังหน้าดินบริเวณสถานีถ้ำจงอาง สถานีวิจัยสิ่งแวดล้อมสะแกราช จังหวัดนครราชสีมา ตั้งแต่เดือนธันวาคม พ.ศ. 2557 ถึงเดือน ธันวาคม พ.ศ. 2558 โดยเก็บตัวอย่างน้ำและตัวอย่างสัตว์ไม่มีกระดูกสันหลังหน้าดินและเก็บระยะตัวเต็มวัยแมลงน้ำเดือนละครั้ง เพื่อสังเกตการเปลี่ยนแปลงลักษณะทางกายภาพและเคมีของลำธารรวมทั้งโครงสร้างชุมชนสัตว์ไม่มีกระดูกสันหลังหน้าดินตลอดระยะเวลา 13 เดือน พบว่าบริเวณที่ศึกษาเป็นลำธารที่มีน้ำไหลไม่ตลอดปีและมีปริมาณออกซิเจนละลายต่ำ จากลักษณะทางกายภาพสามารถแบ่งลำธารออกเป็น 4 ระยะ ได้แก่ ระยะน้ำขัง ระยะน้ำแห้ง ระยะเติมน้ำ และระยะน้ำไหล ผลการสำรวจพบสัตว์ไม่มีกระดูกสันหลังหน้าดินทั้งหมด 2 ไฟลัม 11 อันดับ 39 วงศ์ และ 60 สกุล รวมทั้งสิ้นจำนวน 7,592 ตัว โครงสร้างสัตว์ไม่มีกระดูกสันหลังหน้าดินมีความแตกต่างกันตามระยะของลำธารคือ ระยะเติมน้ำมีความหลากหลายและความสม่ำเสมอของสัตว์มากกว่าระยะน้ำไหล ระยะน้ำแห้งและระยะน้ำขัง ตามลำดับ  เมื่อน้ำเริ่มไหลตัวอ่อนริ้นดำเป็นผู้บุกเบิกตามด้วยตัวอ่อนของแมลงชีปะขาว แมลงสโตนฟลายและแมลงหนอนปลอกน้ำ เมื่อน้ำหยุดไหลสัตว์ที่มีความทนต่อการเปลี่ยนแปลงของสภาพแวดล้อม เช่น หอยฝาเดียว ตัวอ่อนแมลงสองปีก ด้วง มวนและตัวอ่อนแมลงปอมีจำนวนมากขึ้น ซากอินทรีย์จากระบบนิเวศบกเป็นแหล่งให้พลังงานหลัก ผลการศึกษาสันนิษฐานว่าสัตว์ไม่มีกระดูกสันหลังหน้าดินบางส่วนอาจซ่อนตัวอยู่ตามซอกหินในระยะที่น้ำไม่ไหลแล้วปล่อยตัวล่องลอยมากับกระแสน้ำเพื่อเข้าครอบครองพื้นที่อาศัยในระยะน้ำไหลและการบินมาวางไข่ของตัวเต็มวัยแมลงน้ำ ดังนั้นลำธารที่มีน้ำไหลไม่ตลอดปีหรือลำธารชั่วคราวนี้ อาจมีบทบาทสำคัญคือเป็นแหล่งหลบภัยและแหล่งรักษาพันธุกรรมของสัตว์ในลำธารนี้